យុត្តិធម៌ចែងចាំងលើដងភ្នំដងរែក៖ ជ័យជម្នះផ្នែកច្បាប់ និងអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា ក្នុងសាលដីកាឆ្នាំ ២០១៣

ជម្លោះព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ជាពិសេសក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ២០០៨-២០១១ គឺជាវិបត្តិមួយដែលបង្ហាញពីភាពស្មុគស្មាញនៃនយោបាយផ្ទៃក្នុង និងយុទ្ធសាស្ត្រយោធា។ មានកត្តាសំខាន់ៗមួយចំនួនដែលធ្វើឱ្យភាគីថៃ (នាពេលនោះ) មិនសូវយកចិត្តទុកដាក់ ឬបដិសេធការអំពាវនាវរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ (UN) និងសហគមន៍អន្តរជាតិ
១. នយោបាយផ្ទៃក្នុងថៃ (វិបត្តិអាវលឿង និងអាវក្រហម)
នេះគឺជាកត្តាធំបំផុត។ នៅពេលនោះ ក្រុមនយោបាយថៃ (ជាពិសេសក្រុមអាវលឿង) បានប្រើប្រាស់បញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារ និងបន្ទាត់ព្រំដែន ជាឧបករណ៍នយោបាយដើម្បីវាយប្រហាររដ្ឋាភិបាលគូប្រជែង។
អ្នកនយោបាយថៃបានដុតកំហឹងជាតិនិយមយ៉ាងខ្លាំង ដែលធ្វើឱ្យរដ្ឋាភិបាល និងកងទ័ពថៃពិបាកនឹងដកថយតាមការអំពាវនាវរបស់ UN ព្រោះខ្លាចបាត់បង់ការគាំទ្រ ឬត្រូវគេចោទថាជា «ជនក្បត់ជាតិ»។
២. ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវយន្តការទ្វេភាគី (Bilateralism)
ថៃតែងតែទទូចថា ជម្លោះនេះគួរតែដោះស្រាយរវាង «កម្ពុជា និងថៃ» តែពីរប្រទេសប៉ុណ្ណោះ។
ការខ្លាចអន្តរជាតូបនីយកម្ម (Internationalization) ថៃដឹងថា បើបញ្ហានេះធ្លាក់ដល់ដៃ UN ឬតុលាការអន្តរជាតិ (ICJ) ពេញលេញ ថៃអាចនឹងមានប្រៀបតិចជាងកម្ពុជា ដោយសារកម្ពុជាមានផែនទីច្បាស់លាស់ (ផែនទីដងរែក ១:២០០,០០០)។ ដូច្នេះ ថៃព្យាយាមច្រានចោលការជ្រៀតជ្រែកពីខាងក្រៅ ទោះជា UN អំពាវនាវយ៉ាងណាក៏ដោយ។
នៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយថៃ កងទ័ពមានអំណាចលើសពីរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលក្នុងរឿងសន្តិសុខព្រំដែន។
ការដែលកងទ័ពថៃបន្តការបាញ់ផ្លោង ឬវាយលុក ជារឿយៗគឺជាការសម្រេចចិត្តឯកតោភាគីរបស់មេបញ្ជាការយោធា ដើម្បីបង្ហាញអានុភាព និងការពារអ្វីដែលគេហៅថា «អធិបតេយ្យភាព» ទោះបីជាមានការព្រមានពីសហគមន៍អន្តរជាតិក៏ដោយ។

៤. ភាពទន់ខ្សោយនៃអំណាចបង្ខំរបស់ UN អង្គការសហប្រជាជាតិ ជារឿយៗប្រើប្រាស់ត្រឹមតែ «ការអំពាវនាវ» ឬ «សេចក្តីថ្លែងការណ៍» ដែលមិនមានលក្ខណៈបង្ខំដូចជាការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច ឬយោធាឡើយ។

ដរាបណាគ្មានការបោះឆ្នោតសម្រេចដាក់ទណ្ឌកម្មធ្ងន់ធ្ងរពីក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ (ដែលជារឿងពិបាកកើតឡើងចំពោះប្រទេសថៃ ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តអាមេរិកក្នុងតំបន់) នោះថៃនៅតែមានលទ្ធភាពបន្តសកម្មភាពយោធារបស់ខ្លួនបាន។
៥. ការបដិសេធអាជ្ញាកណ្ដាលអាស៊ាន (ASEAN)
មិនត្រឹមតែ UN ទេ សូម្បីតែអាស៊ានដែលព្យាយាមបញ្ជូនអ្នកសង្កេតការណ៍ឥណ្ឌូនេស៊ីមកកាន់តំបន់ជម្លោះ ក៏ត្រូវបានភាគីថៃបដិសេធ និងពន្យារពេលជាច្រើនដងដែរ។ ថៃយល់ថាការអនុញ្ញាតឱ្យមានអ្នកសង្កេតការណ៍បរទេស គឺជាការរំលោភលើអធិបតេយ្យភាពរបស់ខ្លួន។ ការអំពាវនាវរបស់អន្តរជាតិរហូតដល់មានការសម្រេចចិត្តចុងក្រោយពីតុលាការ ICJ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៣។ សាលដីកាបង្កប់ដោយយុត្តិធម៌នៃតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) កាលពីថ្ងៃទី ១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១៣ គឺជាជ័យជម្នះផ្នែកច្បាប់ និងការទូតដ៏ធំបំផុតមួយសម្រាប់កម្ពុជា។ វាជាការបកស្រាយបន្ថែមលើសាលក្រមឆ្នាំ ១៩៦២ ដើម្បីបញ្ចប់ជម្លោះដែលបានផ្ទុះឡើងក្នុងឆ្នាំ ២០០៨។
ខាងក្រោមនេះគឺជាចំណុចសំខាន់ៗនៃសាលដីកាឆ្នាំ ២០១៣

១. ការសម្រេចលើ «ដែនដីជុំវិញប្រាសាទ» ចំណុចដែលក្ដៅគគុកបំផុតក្នុងជម្លោះឆ្នាំ ២០០៨ គឺតំបន់ទំហំ ៤.៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ដែលថៃអះអាងថាជាជារបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែតុលាការបានសម្រេចថា៖
• ដែនដីនៃតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ មិនមែនមានត្រឹមតែតួប្រាសាទនោះទេ។
• តុលាការបានសម្រេចជាឯកច្ឆន្ទថា កម្ពុជាមានអធិបតេយ្យភាពលើ «ដែនដីទាំងមូលនៃតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ»។ នេះមានន័យថា ថៃត្រូវតែដកកម្លាំងយោធា និងនគរបាលចេញពីតំបន់ជុំវិញប្រាសាទនោះ។
២. ការទទួលស្គាល់ «ខ្សែបន្ទាត់ផែនទីដងរែក»
ថៃព្យាយាមប្រើប្រាស់ខ្សែបន្ទាត់តាមធម្មជាតិ (ជួរភ្នំ) ដើម្បីកំណត់ព្រំដែន ប៉ុន្តែតុលាការបានបញ្ជាក់ថា៖
• ខ្សែព្រំដែនដែលត្រូវប្រើប្រាស់ គឺខ្សែបន្ទាត់ដែលកំណត់ក្នុង ផែនទីដងរែក (Annex I map) ដែលបារាំងបានធ្វើក្នុងឆ្នាំ ១៩០៤-១៩០៧
• ការសម្រេចនេះបានទាត់ចោលរាល់ការអះអាងរបស់ថៃ ដែលចង់ប្រើផែនទីដែលគេធ្វើឡើងដោយឯកតោភាគី។
៣. កាតព្វកិច្ចដកទ័ព
តុលាការបានបង្គាប់ឱ្យភាគីថៃដកកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ និងសន្តិសុខទាំងអស់ដែលឈរជើងនៅក្នុងតំបន់ជុំវិញប្រាសាទ ចេញឱ្យអស់ពីទឹកដីកម្ពុជា។
៤. ការការពារបេតិកភណ្ឌពិភពលោក

តុលាការបានសង្កត់ធ្ងន់ថា ដោយសារប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក (UNESCO) ភាគីទាំងពីរមានកាតព្វកិច្ចសហការគ្នាការពារប្រាសាទ និងមិនត្រូវធ្វើសកម្មភាពយោធាណាមួយដែលបង្កការខូចខាតដល់ប្រាសាទឡើយ។
ហេតុអ្វីបានជាសាលដីកានេះជាជ័យជម្នះសម្រាប់កម្ពុជា?

សាលក្រមសម្រេច	ក្រោយសាលដីកា ២០១៣
តំបន់ ៤.៦ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ	ត្រូវបានសម្រេចជាស្ថាពរថាជារបស់កម្ពុជា
វត្តមានយោធាថៃ	ត្រូវបង្ខំឱ្យដកចេញតាមច្បាប់អន្តរជាតិ
ផែនទីព្រំដែន	ផែនទី ១:២០០,០០០ របស់កម្ពុជាឈ្នះ

ទោះបីជាសាលដីកាឆ្នាំ ២០១៣ បានផ្ដល់យុត្តិធម៌ដល់កម្ពុជាក៏ដោយ ប៉ុន្តែការអនុវត្តជាក់ស្តែងនៅតែទាមទារនូវ «ការចរចាដោយសន្តិវិធី» បន្តទៀតតាមរយៈគណៈកម្មការព្រំដែន (JBC) ដើម្បីបោះបង្គោលឱ្យបានច្បាស់លាស់។ នេះបង្ហាញថា កម្ពុជាឈ្នះដោយប្រើ «ច្បាប់» មិនមែនប្រើតែ «កម្លាំងបាយ» នោះទេ។

នេះជាទិដ្ឋភាពប្រជាជនភៀសឹកកម្ពុជាគេចចេញពីលំនៅឋានដែលសៀមបានឈ្លានពានសារជាថ្មីទៀតក្នុងឆ្នាំ ២០២៥ ដោយលើកនេះ សៀមប្រើ F-16 កំទេសប្រាសាទតាក្របី នឹងស្ពានមេទឹកដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីព្រំដែន ៨០ គីឡូ