វដ្តនៃសង្គ្រាម ប្រកួតប្រជែងអំណាចនឹងភូមិសាស្រ្តនយោបាយ ធ្វើឲ្យសន្តិភាពផុយស្រួយគ្រប់ពេល

ចាប់តាំងពីព្រេងព្រឹទ្ធនៃប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ សន្តិភាពហាក់ដូចជាគ្រាន់តែជាចន្លោះពេលសម្រាក ដើម្បីរង់ចាំសង្គ្រាមថ្មីមួយទៀតតែប៉ុណ្ណោះ។ ទោះបីជាមនុស្សជាតិមានការវិវត្តខ្លាំងខាងបច្ចេកវិទ្យា និងចំណេះដឹងយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ភ្លើងសង្គ្រាមនៅតែបន្តឆេះរោលរាលនៅកន្លែងណាមួយលើផែនដីជានិច្ច។
សង្គ្រាមជាច្រើនកើតចេញពីការចង់បានអំណាច និងការគ្រប់គ្រង។ ប្រទេសមហាអំណាចតែងតែប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពល គ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិ និងការពារផលប្រយោជន៍យុទ្ធសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។ នៅពេលដែលតុល្យភាពអំណាចត្រូវបានរង្គោះរង្គើ ជម្លោះប្រដាប់អាវុធតែងតែកើតមានជាដំណោះស្រាយចុងក្រោយ។
ជំនឿ និងផ្នត់គំនិតដែលខុសគ្នាខ្លាំង គឺជាប្រភពនៃជម្លោះដែលពិបាកដោះស្រាយបំផុត។ ការប្រកាន់ខ្ជាប់នូវមនោគមវិជ្ជា "យើងត្រូវ គេខុស" ឬការប្រើប្រាស់សាសនាជាឧបករណ៍នយោបាយ បានរុញច្រានឱ្យមានការស្អប់ខ្ពើម និងការបំបែកបំបាក់ ដែលនាំទៅរកសង្គ្រាមស៊ីវិល ឬសង្គ្រាមឆ្លងដែនដែលអូសបន្លាយរាប់សិបឆ្នាំ។
នៅក្នុងពិភពលោកដែលធនធានធម្មជាតិ (ដូចជា ទឹក ដីមានជីជាតិ និងថាមពល) មានកម្រិត ការប្រកួតប្រជែងដើម្បីរស់រានមានជីវិតអាចក្លាយជាសង្គ្រាម។

នៅពេលដែលប្រជាជនជួបវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ឬការអត់ឃ្លាន រដ្ឋាភិបាលខ្លះអាចប្រើប្រាស់សង្គ្រាមជាមធ្យោបាយដើម្បីបង្វែរអារម្មណ៍សាធារណជន ឬដើម្បីដណ្ដើមយកធនធានពីអ្នកដទៃ។

តាមរយៈទ្រឹស្តីនេះបានឆ្លុះបញ្ញាំងរឿងជាកស្តែងដែលសៀមឈ្លានពានកម្ពុជា ដើម្បីបង្វែរស្ថានការណ៍អាសន្នក្នុងប្រទេសខ្លួន មកឲ្យកម្ពុជាជួយរែកពិនតែកិច្ចកលនេះត្រូវបានកងទ័ពខ្មែរដាក់ទៅវិញឡើងកោងខ្នង

ប្រវត្តិសាស្ត្រដែលពោរពេញដោយការឈឺចាប់ និងការឈ្លានពានពីអតីតកាល បានបន្សល់ទុកនូវរបួសក្នុងចិត្តជាតិសាសន៍នីមួយៗ។ ការភ័យខ្លាចថានឹងត្រូវគេធ្វើបាបម្ដងទៀត ធ្វើឱ្យប្រទេសនានាបង្កើនកម្លាំងយោធា (Arms Race)។ នៅពេលដែលការសង្ស័យកើនឡើង សង្គ្រាមបង្ការ (Preemptive War) ក៏អាចកើតមានឡើងដោយសារការខ្វះទំនុកចិត្តគ្នា។ ទោះបីជាសង្គ្រាមហាក់ដូចជាមិនចេះចប់ ប៉ុន្តែមនុស្សជាតិក៏បានបង្កើតយន្តការជាច្រើនដើម្បីទប់ស្កាត់វាផងដែរ ដូចជា៖
• ច្បាប់អន្តរជាតិ និងអង្គការសហប្រជាជាតិ៖ ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះតាមរយៈការចរចា។
• ការពឹងផ្អែកសេដ្ឋកិច្ចគ្នាទៅវិញទៅមក៖ នៅពេលដែលប្រទេសនានាត្រូវការគ្នាខាងពាណិជ្ជកម្ម ការធ្វើសង្គ្រាមនឹងធ្វើឱ្យខាតបង់ទាំងអស់គ្នា។
• ការអប់រំ និងការយល់ដឹងពីសិទ្ធិមនុស្ស៖ ដើម្បីកាត់បន្ថយការរើសអើង និងការស្អប់ខ្ពើមជាតិសាសន៍។ សង្គ្រាមមិនមែនជាកម្មផលដែលមិនអាចជៀសផុតឡើយ ប៉ុន្តែវាគឺជាលទ្ធផលនៃជម្រើសរបស់មនុស្ស។ ដរាបណា "មហិច្ឆតា" នៅតែធំជាង "មេត្តាធម៌" នោះសន្តិភាពនឹងនៅតែជារបស់ដែលផុយស្រួយ។ សន្តិភាពពិតប្រាកដមិនមែនគ្រាន់តែជាការអវត្តមាននៃសង្គ្រាមនោះទេ ប៉ុន្តែវាគឺជាវត្តមាននៃយុត្តិធម៌ និងការយោគយល់គ្នា។
ប្រយោគខ្លីសម្តីមាស សម្តេចតេជោ ហ៊ុនសែន

កម្ពុជាមិនចង់មានសង្រ្គាមអីទេ កម្ពុជាធ្លាប់មានសង្រ្គាមលើសពីគ្រប់គ្រាន់។
យើងមានសិទ្ធការពារខ្លួន និងមានសិទ្ធវាយបកទៅលើការឈ្លានពានណាក៏ដោយ។ ទោះបីយើងតូច ប៉ុន្តែយើងមានសិទ្ធការពារខ្លួន មិនមែនត្រឹមការពារខ្លួនទេ មានដល់សិទ្ធវាយបក